Οδηγός επιβίωσης

■Πώς θα είναι η ζωή μας με το ΔΝΤ

■Από Συβαρίτες καλούμαστε τώρα να γίνουμε Σπαρτιάτες

Έπεται από μια δεκαπενταετία ραγδαίας ανάπτυξης, που βασίστηκε στα πήλινα πόδια του δανεισμού και της υπερκατανάλωσης, οι Έλληνες καλούμαστε τώρα, θέλοντας και μη, να επιστρέψουμε στις παραδόσεις του λιτού σπαρτιατικού βίου.

Μετά την ένταξη στην Ευρωζώνη, η χώρα και

 όλοι εμείς επαναλάβαμε τα τραγικά λάθη που διαπράχθηκαν με την "αξιοποίηση" του πακτωλού των κοινοτικών κονδυλίων.

Το συβαριτικό μοντέλο, που είχε αρχίσει ήδη να οικοδομείται μεταπολιτευτικά, γνώρισε ημέρες δόξας στην Ελλάδα, 2.700 χρόνια μετά την ακμή του στη Σύβαρη, την αποικία των Αχαιών στον κόλπο του Τάραντα, της οποίας οι κάτοικοι ειδικεύονταν στην τρυφηλή ζωή του άρτου και των θεαμάτων, μέχρι να γνωρίσουν την καταστροφή από τις εμφύλιες διαμάχες του.

Η φτηνή ρευστότητα που έφερε η είσοδος στο ευρώ, μας έκανε να πιστέψουμε ότι όλοι μας μπορούμε να ακολουθήσουμε το πρότυπο του Σμινδυρίδη, του θρυλικού πολίτη της Σύβαρης, που κατά τον Ηρόδοτο εμφανίστηκε ως μνηστήρας της κόρης του Κλεισθένη, της Αγαρίστης, συνοδεία στρατιάς από χίλιους δούλους.

Αντί να αξιοποιηθεί λοιπόν για τη δημιουργία μιας πραγματικά ισχυρής Ελλάδας, με ακμάζουσα παραγωγική βάση, μετουσιώθηκε σε έναν ακατάσχετο δημόσιο και ιδιωτικό δανεισμό, που εμπλούτισε το λεξιλόγιό μας με τη λέξη “θαλασσοδάνεια”, και σε μια ραγδαία άνοδο των τιμών, που πέτυχε να ανεβάσει το κόστος ζωής στην Ελλάδα σε γερμανικά επίπεδα μέσα σε λιγότερο από δέκα χρόνια.

Το δημόσιο χρέος, από 41% του ΑΕΠ που ήταν το 1982, ξεπέρασε το 100% της εθνικής μας οικονομίας κατά το έτος ένταξης στην Ευρωζώνη. Ακολουθεί ο άθλος: Από τα 150 δισ. ευρώ του 2001, σήμερα το δημόσιο χρέος αγγίζει τα 300 δισ. ευρώ και απειλεί να επαληθεύσει τον αφορισμό του Ανδρέα Παπανδρέου ότι “ή Ελλάδα θα αφανίσει το χρέος ή το χρέος θα αφανίσει την Ελλάδα”.

Πού πήγαν τα λεφτά; Ιδού ένα ερώτημα που βρίσκεται στα χείλη όλων. Η απάντηση είναι ότι πήγαν σε φαραωνικά έργα και έργα βιτρίνας, σε ολυμπιακές περιπέτειες, σε διορισμούς, εξυπηρετήσεις, μίζες και σπατάλες, διογκώνοντας παράλληλα έναν ήδη υπερτροφικό και αντιπαραγωγικό δημόσιο τομέα. Βαυκαλιζόμασταν με το δίλημμα "ιρλανδικό ή σουηδικό μοντέλο", και στο τέλος το μόνο που καταφέραμε ήταν να κρατήσουμε στη ζωή το δικό μας, αυτοφυές μοντέλο, που οδήγησε πρόσφατα την Κομισιόν στο συμπέρασμα ότι "η Ελλάδα είναι μία κατηγορία μόνη της". Η Ελλάδα κατάφερε να είναι η χώρα με τις χειρότερες επιδόσεις σε όλους τους δείκτες που μετρούν την ανάπτυξη μιας χώρας: στην ανταγωνιστικότητα, στην επιχειρηματικότητα, στην εκπαίδευση, στην έρευνα, στην προστασία του περιβάλλοντος, στο επίπεδο ζωής στις πόλεις.

Ο απατηλός παράδεισος του δανεισμού

Την ίδια περίοδο, οι Έλληνες ανακαλύπταμε την έννοια του τραπεζικού δανεισμού. Εν μία νυκτί ουσιαστικά, το αξίωμα “αγοράζω όταν έχω τα λεφτά μετρητοίς” μετατράπηκε στο δόγμα “αγοράζω τα πάντα με δόσεις”. Οι πάντες βολεύονταν με την εξέλιξη αυτή: Η κυβέρνηση μπορούσε να υπερηφανεύεται για τις αναπτυξιακές της επιδόσεις, τα νοικοκυριά αγόρασαν σπίτια και αυτοκίνητα, έπαιξαν στο χρηματιστήριο και έζησαν το όνειρο της μεγάλης ζωής με δανεικά, οι τράπεζες έβγαλαν κέρδη. Το πρόβλημα δεν θα ήταν τόσο οξύ, εάν τα δανεικά κατέληγαν στην εγχώρια παραγωγή και όχι στις εισαγωγές. Οι μαζικές εισαγωγές, σε συνδυασμό με τη χαμηλή ανταγωνιστικότητα των ελληνικών προϊόντων δημιούργησαν ένα μη βιώσιμο εμπορικό ισοζύγιο, που φούσκωνε τους λογαριασμούς των (Γερμανών πρώτα και κύρια) παραγωγών, σε μια μαζική μεταφορά κεφαλαίων από την πτωχή Ελλάδα στην πλούσια βορειοδυτική Ευρώπη.

Την ίδια στιγμή συντηρούσαμε το μύθο ότι η διαφθορά και η παραοικονομία, το φακελάκι και η μαύρη εργασία, η φοροδιαφυγή και οι συναλλαγές κάτω από το τραπέζι αποτελούσαν σαν απαράγραπτα εθνικά δικαιώματα. Επικράτησε η αντίληψη ότι είναι εφικτή η ευημερία των ανθρώπων και η δυστυχία των αριθμών. Σήμερα μαθαίνουμε ότι το κόστος της διαφθοράς αγγίζει τα 20 δισ. ευρώ το χρόνο - θα αρκούσε να είμαστε αδιάφθοροι όσο οι επίσης μεσόγειοι Ισπανοί, για να έχουμε πλεονασματικούς προϋπολογισμούς και να μην εξαρτόμαστε σήμερα από κανένα ΔΝΤ και κανέναν μηχανισμό στήριξης.

Το σπαρτιατικό μοντέλο

Σήμερα πληρώνουμε το τίμημα για τις παλιές μας αμαρτίες. Παρότι το κείμενο της συμφωνίας δανεισμού μας από το ΔΝΤ και τους Ευρωπαίους δεν έχει υπογραφεί ακόμα, είναι βέβαιο ότι θα υποχρεωθούμε να καταπιούμε μονορούφι το πικρό φάρμακο επώδυνων αλλαγών και μεταρρυθμίσεων, που εκκρεμούν εδώ και χρόνια και να αλλάξουμε πρότυπα και κανόνες ζωής. Έφτασε η ώρα ο συβαριτισμός να δώσει τη θέση του στη σπαρτιατική αγωγή των κακουχιών, της λιτότητας και των διαρκών γυμνασίων, της έμφασης στο συλλογικό εμείς.

Εισηγητής του σπαρτιατικού μοντέλου στη σύγχρονη Ελλάδα φιλοδοξεί να είναι ο επικεφαλής του ΔΝΤ Ντ. Στρος Καν, ο οποίος το έχει ξεκαθαρίσει: Η μόνη λύση για την Ελλάδα, εφόσον η υποτίμηση του νομίσματος είναι αδύνατη, είναι ο αποπληθωρισμός, δηλαδή η μείωση μισθών και τιμών, προκειμένου να ανακάμψει η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας.

Προς αυτή την κατεύθυνση, πρέπει να αναμένεται νέα περικοπή επιδομάτων, νέο ψαλίδι στο 13ο και 14ο μισθό, μείωση συντάξεων, δραστικός περιορισμός του δημόσιου τομέα. Τα μέτρα περιστολής των δαπανών θα συνοδευτούν από μέτρα ενίσχυσης των εσόδων, δηλαδή από αυξήσεις φόρων που θα χτυπήσουν αναπόφευκτα την κατανάλωση. Παράλληλα, η σοσιαλιστική κυβέρνηση θα εφαρμόσει ένα πρόγραμμα που θα έκανε υπερήφανη τη Μάργκαρετ η Θάτσερ, με αποκρατικοποιήσεις, ελαστικές σχέσεις εργασίας, άνοιγμα επαγγελμάτων, αλλαγές στο ασφαλιστικό.

Αναπτυξιακό πρότυπο

Καλούμαστε επίσης να συνειδητοποιήσουμε ότι το κρατικοδίαιτο μοντέλο ανάπτυξης πέθανε. Το συγκεντρωτικό, αδιαφανές, αδηφάγο κράτος πρέπει να δώσει τη θέση του σε έναν οργανισμό αποκεντρωμένο και αποτελεσματικό, που θα ενθαρρύνει την επιχειρηματικότητα και θα κάνει ευκολότερη τη ζωή του πολίτη. Τον καιρό του ΔΝΤ, το σύνθημα είναι “λιτότητα παντού”. Οι Έλληνες καλούμαστε να μην απλώνουμε στο εξής τα πόδια μας πέρα από το πάπλωμα.

Είναι επίσης καιρός, να αξιοποιήσουμε τα όποια συγκριτικά μας πλεονεκτήματα, όπως ο τουρισμός, που κηλιδώνεται σήμερα από την αντιστοιχία τιμών και προσφερόμενων υπηρεσιών και την αδυναμία προσέλκυσης υψηλών βαλαντίων. Η ανάπτυξη της περιφέρειας, η δημιουργία ανθρώπινων πόλεων που θα σέβονται τους κατοίκους τους, η παροχή ανταποδοτικών υπηρεσιών από το κράτος, η επένδυση σε μία παιδεία που δεν θα θεωρεί κατάκτηση την κατάργηση της βάσης του 10, αποτελούν επίσης τις προκλήσεις στις οποίες πρέπει, έστω με το μαχαίρι του ΔΝΤ στο λαιμό, να δώσουμε επιτέλους απαντήσεις.

Τώρα αρχίζει το πόκερ

Το κρισιμότερο τεστ για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα

Το σκληρό πόκερ ανάμεσα στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τις αγορές όχι μόνο δεν έκλεισε με την προσφυγή στον μηχανισμό στήριξης, αλλά μόλις τώρα άρχισε, καθώς η τύχη της χώρας μας και της ευρωζώνης θα παιχθεί την επόμενη τριετία.

Το μόνο στο οποίο συμφωνούν οι αναλυτές είναι ότι η κατάληξη της ελληνικής κρίσης θα κρίνει σε μεγάλο βαθμό το οικονομικό και πολιτικό μέλλον της Ευρώπης. Το ερώτημα που απασχολεί τους πάντες είναι ένα: Θα συνεχίσει η Ευρώπη να χρηματοδοτεί το ελληνικό χρέος με το επιτόκιο του μηχανισμού (5%) και μετά το 2010;

Αν δεν υπάρξει η βούληση και η οικονομική δυνατότητα να το πράξει, τότε η χρεοκοπία θεωρείται σχεδόν δεδομένη, καθώς η δυναμική του δημοσίου χρέους δεν επιτρέπει καμία αισιοδοξία ότι οι αγορές θα μετατραπούν ξαφνικά από τοκογλύφοι σε πρόθυμους δανειστές. Αν πάλι η Ευρώπη δείξει ότι θα κρατήσει όρθια την Ελλάδα όποιο και αν είναι το πολιτικό και οικονομικό κόστος, με το σκεπτικό ότι πτώχευση της Ελλάδας θα ισοδυναμεί με πτώχευση της ευρωζώνης, ο φόβος είναι τι θα συμβεί αν τη θέση της χώρας μας πάρει η Πορτογαλία ή (ακόμη χειρότερα) η Ιταλία ή η Ισπανία. Διότι είναι προφανώς αδύνατον να δημιουργηθούν αντίστοιχοι μηχανισμοί στήριξης για όλες τις χώρες της περιφέρειας της ευρωζώνης.

Το ιδανικό σενάριο

Οι πολιτικές ηγεσίες της Ευρώπης ελπίζουν αυτή τη στιγμή ότι τα πράγματα θα εξελιχθούν ως εξής: Η Ελλάδα, έχοντας εξασφαλίσει τη χρηματοδότηση του χρέους της για φέτος και εφόσον θα τελεί υπό την κηδεμονία των τεχνοκρατών του ΔΝΤ και της Ευρώπης, θα έχει τον χρόνο να πείσει τις αγορές ότι θα βάλει σε τάξη τα του οίκου της. Αν παράλληλα διαψευστούν οι προβλέψεις για βαθιά ύφεση, οι αγορές θα εμπιστευτούν ξανά τα ελληνικά ομόλογα και θα είναι πρόθυμες να μας δανείσουν τα επόμενα χρόνια. Την ίδια ώρα, το δημόσιο χρέος, αφού κορυφωθεί στο 120,6% του ΑΕΠ το 2011, θα αρχίσει να αποκλιμακώνεται, φτάνοντας στο 113,4% το 2013.

Το σενάριο αυτό είναι, δυστυχώς, υπεραισιόδοξο. Το Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης βασίζει αυτές τις προβλέψεις στην προσδοκία ότι το ΑΕΠ θα συρρικνωθεί φέτος μόλις κατά 0,3%, όταν η Τράπεζα της Ελλάδας και το ΔΝΤ τοποθετούν τον πήχη στο 4% και η Παγκόσμια Τράπεζα και ο “Εκόνομιστ” στο 5%.

Η σωτηρία σε αυτή την περίπτωση είναι μία: Η Ευρώπη πρέπει να συνεχίσει να δίνει δάνεια με 5%. Σε αυτή την περίπτωση το χρέος θα διαμορφωθεί στο 124,9% του ΑΕΠ το 2013. Αν αντίθετα μας αφήσουν στη μοίρα μας, το χρέος θα εκτιναχθεί στο 131,1% του ΑΕΠ, φέροντας ουσιαστικά την Ελλάδα στο χείλος της χρεοκοπίας.

Η Ευρώπη προς το παρόν δεν θέλει ούτε να σκέφτεται το ενδεχόμενο αυτό, όμως το ερώτημα είναι αν οι ηγεσίες της θα επιδείξουν επιτέλους τα πολιτικά αντανακλαστικά που απαιτούνται. Η γερμανική κυβέρνηση δυσκολεύεται να περάσει στους ψηφοφόρους την ανάγκη στήριξης της Ελλάδας. Πολλά μέλη της γερμανικής πολιτικής ελίτ θεωρούν πολιτική αυτοκτονία τη δέσμευση σε μια πολυετή στήριξη, η οποία θα φέρει πιο κοντά τον απόλυτο γερμανικό εφιάλτη, την ανάληψη ανάλογων εγγυήσεων και για τις άλλες χώρες της ευρωζώνης με προβλήματα χρέους.

6 ερωτήσεις και απαντήσεις για τον μηχανισμό στήριξης

Ποιος θα μας δανείσει, με τι επιτόκιο και για ποια διάρκεια;

Θα συμμετάσχουν όλες οι χώρες της ευρωζώνης, ανάλογα με το μερίδιό τους στο κεφάλαιο της ΕΚΤ. Η ευρωπαϊκή συνδρομή ισοδυναμεί με τα δύο τρίτα του συνολικού πακέτου (περίπου 30 δισ. ευρώ) για το 2010. Άλλα 15 δισ. ευρώ θα είναι η χρηματοδότηση του ΔΝΤ. Το επιτόκιο για τα ευρωπαϊκά δάνεια θα διαμορφωθεί στο επίπεδο του 5%. Από το ΔΝΤ θα είναι ακόμα χαμηλότερο. Τα δάνεια θα είναι τριετούς διάρκειας.

Ποιο είναι το επόμενο βήμα για την είσπραξη των χρημάτων;

Θα πρέπει καταρχάς η ΕΚΤ και η Κομισιόν να κρίνουν ότι η Ελλάδα όντως δεν μπορεί να χρηματοδοτηθεί από τις αγορές. Στη συνέχεια η εισήγησή τους θα αξιολογηθεί από τα κράτη μέλη της ευρωζώνης, που θα κληθούν να λάβουν ομόφωνα απόφαση. Η Ελλάδα χρειάζεται τα χρήματα το αργότερο στις 18 Μαΐου, καθώς στις 19 πρέπει να αναχρηματοδοτήσει χρέος ύψους 8,5 δισ. ευρώ.

Με τι όρους θα πάρουμε τα δάνεια;

Οι όροι Ευρώπης - ΔΝΤ θα είναι κοινοί. Προς το παρόν δεν υπάρχει συμφωνία, θεωρείται όμως βέβαιο ότι δεν θα ζητηθεί η λήψη πρόσθετων μέτρων το 2010. Δεν ισχύει το ίδιο για τα επόμενα χρόνια, το 2011 και το 2012.

Αρκούν αυτά τα δάνεια για να μας βγάλουν από την κρίση;

Όχι. Απλώς καλύπτουν τις ανάγκες χρηματοδότησης για το 2010. Εκτιμάται ότι θα χρειαστούν 120 δισ. ευρώ, για να βγάλει η Ελλάδα την επόμενη τριετία.

Από πού θα προέλθουν τα υπόλοιπα;

Τρία είναι τα πιθανά σενάρια. Στο ιδανικό, η Ελλάδα θα καταφέρει μέχρι το τέλος του έτους να αποκαταστήσει σχέσεις εμπιστοσύνης με τις αγορές, οπότε θα μπορεί να δανειστεί με ανεκτούς όρους. Η δεύτερη λύση είναι να συνεχίσουν να μας δανείζουν με επιτόκια χαμηλότερα της αγοράς οι Ευρωπαίοι. Η τρίτη και απευκταία είναι να οδηγηθεί η Ελλάδα σε αναδιάρθρωση του χρέους της, εξέλιξη που ισοδυναμεί ουσιαστικά με χρεοκοπία και θα έχει δυνητικά καταστροφικές συνέπειες για το τραπεζικό σύστημα της χώρας.

Ποιο είναι το κρισιμότερο στοίχημα για την Ελλάδα;

Η επιστροφή στην ανάπτυξη. Όμως με τα μέτρα λιτότητας που είναι υποχρεωμένη να λάβει η κυβέρνηση λόγω της τριπλής επιτήρησης, προκειμένου να ρίξει το έλλειμμα από το 14% του ΑΕΠ πέρυσι σε λιγότερο από 3% το 2012 (ή το 2013), το εγχείρημα ισοδυναμεί με ηράκλειο άθλο. Επειδή η Ελλάδα δεν έχει το δικό της νόμισμα να υποτιμήσει, ώστε να τονώσει την ανταγωνιστικότητά της, η μόνη διέξοδος είναι ο αποπληθωρισμός, δηλαδή η αύξηση της ανταγωνιστικότητας μέσω της μείωσης του κόστους εργασίας και των τιμών. Αυτό είναι και το πιο πικρό από τα φάρμακα που κομίζει το ΔΝΤ.

■Το προφίλ του ελληνικού χρέους

■Το συνολικό χρέος της Ελλάδας αγγίζει τα 300 δισ. ευρώ.

■Οι συνολικές δανειακές ανάγκες της χώρας για φέτος αγγίζουν τα 53,2 δισ. ευρώ: 13 δισ. ευρώ θα πάνε μόνο για πληρωμές τόκων. 10 δισ. ευρώ είναι το μέγεθος του δημόσιου ελλείμματος, 30 δισ. ευρώ και πλέον είναι τα χρεολύσια.

■Μέχρι στιγμής φέτος η Ελλάδα έχει δανειστεί 28,5 δισ. ευρώ. Οι δανειακές ανάγκες του Μαΐου είναι 9 δισ. ευρώ.

Το χρονικό της κρίσης

16-10-2009

Ο υπουργός Οικονομικών Γ. Παπακωνσταντίνου αποκαλύπτει ότι το έλλειμμα του 2009 ξεπερνά το 10% του ΑΕΠ.

20-10-2009

Το πρώτο “χαστούκι” μετά την αναθεώρηση του ελλείμματος: Η Fitch υποβαθμίζει την Ελλάδα.

10-11-2009

Η Κομισιόν βάζει στον “προθάλαμο” της επιτήρησης την Ελλάδα λόγω ελλειμμάτων.

20-11-2009

Ξεκινά ο πυρετός των σπρεντ. Η διαφορά επιτοκίων ανάμεσα στα ελληνικά και τα γερμανικά δεκαετή ομόλογα σκαρφαλώνει πάνω από τις 180 μονάδες βάσης.

29-11 -2009

Η κυβέρνηση αναζητά στην... Κίνα πρόθυμους επενδυτές. Οι συζητήσεις κατέληξαν σε ναυάγιο.

2-12 -2009

Ψυχρολουσία στο ΕΚΟΦΙΝ για τον Γ. Παπακωνσταντίνου. Δέχεται αυστηρές συστάσεις για περικοπές δαπανών.

7-12-2009

Ο πρόεδρος της ΕΚΤ, Ζαν Κλοντ Τρισέ, ζητά "γενναίες αποφάσεις" και σκληρά μέτρα τύπου Ιρλανδίας.

16-12-2009

Η Standard & Poor's υποβαθμίζει την ελληνική οικονομία

28-1-2010

Την ώρα που ο πρωθυπουργός δίνει μάχη στο Νταβός για να πείσει ότι η Ελλάδα αντέχει, το σπρεντ ξεπερνά για πρώτη φορά τις 400 μονάδες βάσης.

5-3-2010

Ο Γ. Παπανδρέου συναντάται με την Άνγκελα Μέρκελ στο Βερολίνο. "Η Αθήνα ζήτησε μόνο πολιτική στήριξη και όχι οικονομική", δηλώνουν οι δύο ηγέτες.

12-3-2010

Στην τελική ευθεία μπήκε ο μηχανισμός στήριξης της ελληνικής οικονομίας. Τις τελικές λεπτομέρειες συζήτησαν οι υπουργοί Οικονομικών στη σύνοδο του Eurogroup

25-3-2010

Το Συμβούλιο Κορυφής της Ε.Ε. περιορίζεται σε μια δήλωση προθέσεων στήριξης της Ελλάδας - Ανάσα από Τρισέ, που ανακοινώνει την παράταση των έκτακτων κανόνων χορήγησης ρευστότητας στις τράπεζες.

26-3-2010

Ο Γ. Παπανδρέου δηλώνει ότι η Ελλάδα δεν πρόκειται να ενεργοποιήσει το μηχανισμό στήριξης.

11-4-2010

Οι υπουργοί Οικονομικών της Ευρωζώνης συμφωνούν στο ύψος (30 δισ. ευρώ) και στο επιτόκιο των δανείων που θα δώσουν στην Ελλάδα.

21-4 -2010

Ξεκινούν οι διαπραγματεύσεις με την τρόικα ΔΝΤ - Ε.Ε. - ΕΚΤ.

22-4-2010

Εκτός ελέγχου τα spread, πάνω από τις 600 μονάδες βάσης - Η Moodyʼs υποβαθμίζει την Ελλάδα .

23-4-2010

Ο Γ. Παπανδρέου ανακοινώνει από το Καστελόριζο την προσφυγή της Ελλάδας στο μηχανισμό στήριξης.

 Γιώργου Χρηστίδη
 makthes.gr