Ιστορική αναδρομή της δημιουργίας & πορείας των bonsai

  Κοιτάζοντας την απαράμιλλη ομορφιά ενός bonsai, έρχονται στο μυαλό του θεατή εικόνες μίας εντελώς ξεχωριστής τέχνης, που απαιτεί χρόνια κοπιαστικής εργασίας για να επιτύχει το θαύμα ενός ξεχωριστού μικρού δένδρου. Χαρακτηριστική είναι η συμβολή των απομονωμένων Κινέζων μοναχών που εργάζονταν εντατικά για την καλλιέργεια των bonsai, καθώς κατά πάσα πιθανότητα αυτοί ήταν οι

πρώτοι που εκτίμησαν την ανεμοδαρμένη ομορφιά αυτών των δέντρων στα σπίτια και τους κήπους τους.

Ένας από τους πιο πρώιμους κινεζικούς μύθους υποστηρίζει ότι στη δυναστεία Χαν (206 π.Χ. - 220 μ.Χ.) ένας αυτοκράτορας δημιούργησε ένα τοπίο στο προαύλιό του με λόφους, κοιλάδες, ποταμούς, λίμνες και δέντρα που αντιπροσώπευαν ολόκληρη την αυτοκρατορία του. Δημιούργησε το τοπίο έτσι ώστε να μπορεί να κοιτάζει όλη την αυτοκρατορία του μόνο από τα παράθυρα του παλατιού του. Αυτή η μικροσκοπική μορφή τοπίων τέχνης ήταν αναγκαστικά μόνο δικαίωμα του αυτοκράτορα να την κατέχει. Οποιοσδήποτε άλλος που θα είχε στην κατοχή του ακόμη και μία μινιατούρα ενός τοπίου ή δένδρου θα αντιμετωπιζόταν ως απειλή για την αυτοκρατορία και θα υπόκειτο σε θάνατο.

Ένας άλλος κινεζικός μύθος σχετικός με τη δημιουργία του bonsai αφορά σε έναν ποιητή και δημόσιο υπάλληλο του 4^ου αιώνα μ.Χ., με το όνομα Guen-ming. Θεωρείται ότι μετά από την αποχώρησή του από το λειτούργημά του άρχισε να τοποθετεί τα χρυσάνθεμα του κήπου του στα δοχεία. Μερικοί ιστορικοί θεωρούν ότι αυτό ήταν ένα βήμα προς την αρχή του bonsai στη διάρκεια της δυναστείας Tang, περίπου 200 έτη αργότερα.

Οι Ιάπωνες, εντούτοις, είναι από τότε αρμόδιοι για τον καθορισμό της τέχνης της καλλιέργειας των δέντρων bonsai στα παρόντα πρότυπά του. Η λέξη “bonsai” σημαίνει ουσιαστικά «μικρό φυτό σε δίσκο». Οι πρώτες αυθεντικές μαρτυρίες των δέντρων bonsai χρονολογούνται από τις αρχές του 14^ου αιώνα μ.Χ. Είναι αρκετά πιθανό, εντούτοις, ότι η πρακτική της καλλιέργειας των bonsai δένδρων δημιουργήθηκε πριν από περισσότερα από 1.000 έτη στην Κίνα σε μια πολύ βασική κλίμακα, γνωστή ως pun-sai, όπου μόνο ένα μικρό δέντρο μεγαλώνει σε ένα ρηχό δοχείο. Αυτά τα πρόωρα δέντρα είχαν αραιό φύλλωμα και τραχείς κορμούς που έμοιαζαν συχνά με ζώα, όπως δράκους ή πουλιά. Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός μύθων και θρύλων που περιβάλλουν το κινεζικό bonsai, και οι περίτεχνοι σχηματισμοί των ριζών και των κορμών ακόμα και σήμερα εκτιμούνται ιδιαίτερα από τους κατασκευαστές και συλλέκτες των bonsai.

Το κινεζικό bonsai προέρχεται από το τοπίο της φαντασίας και των εικόνων των φλογερών δράκων και των κουλουριασμένων φιδιών που επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τη φυσική ομορφιά των δέντρων. Η τεχνική αυτή της επέμβασης στη φύση προτιμήθηκε από τους Ιάπωνες καλλιτέχνες bonsai, ώστε έχει μεγάλη απόσταση από την κινεζική μορφή τέχνης των bonsai. Οι Ιάπωνες τείνουν στην εστίαση της χρήσης εγγενών ειδών για τα bonsai τους - συγκεκριμένα πεύκα, αζαλέες και σφενδάμους, κάποια από τα είδη που θεωρούνται ως παραδοσιακά είδη bonsai. Σε άλλες χώρες εντούτοις, οι άνθρωποι θεωρούν ότι ακόμα και διάφορα αειθαλή και φυλλοβόλλα φυτά μπορούν να μεγαλώσουν ως bonsai.

Είναι γενικώς αποδεκτό γενικά, εντούτοις, ότι τα περισσότερα bonsai είναι δέντρα ή θάμνοι. Μετά την υιοθέτηση από την Ιαπωνία πολλών πολιτιστικών και εμπορικών σημάτων της Κίνας, συμπεριλαμβανομένου των bonsai, που εισήχθηκαν στην Ιαπωνία κατά τη διάρκεια της περιόδου Kamakura (1185 - 1333). Η μετάδοση των bonsai επιτεύχθηκε με τη βοήθεια του Βουδισμού Zen, μίας θρησκείας που αυτή τη στιγμή διαδιδόταν γρήγορα στις περιοχές γύρω από την Ασία. Ο ακριβής χρόνος διάδοσης της καλλιέργειας των bonsai είναι αμφισβητήσιμος, αν και φαίνεται πως στην Ιαπωνία πρέπει να είχε φθάσει ήδη το 1195 μ.Χ., επειδή διασώζεται ένας πάπυρος εκείνης της εποχής, ο οποίος κάνει αναφορά σε bonsai. Mε την εισαγωγή του bonsai στην Ιαπωνία, η τέχνη και η καλλιέργειά του αναπτύχθηκαν πολύ περισσότερο από όσο στην Κίνα.

Με την πάροδο του χρόνου, τα απλά δέντρα περιορίστηκαν όχι μόνο στους βουδιστικούς μοναχούς και τα μοναστήρια τους, αλλά και αργότερα αποτέλεσαν αντιπροσωπευτική ασχολία της αριστοκρατίας - ένα σύμβολο γοήτρου και τιμής. Τα ιδανικά και η φιλοσοφία του bonsai άλλαξαν πολύ κατά τη διάρκεια των αιώνων. Για τους Ιάπωνες, το bonsai αντιπροσωπεύει μία μείξη των ισχυρών αρχαίων πεποιθήσεων με τις ανατολικές φιλοσοφίες της αρμονίας μεταξύ του ατόμου, της ψυχής και της φύσης.

Σε έναν αρχαίο ιαπωνικό ρητό που γράφηκε στην Ιαπωνία κατά την περίοδο Kamakura, αναφέρεται ότι: «Για να εκτιμήσεις και να βρεις την ευχαρίστηση στα περίεργα διαμορφωμένα και σε δοχείο δέντρα, πρέπει να αγαπήσεις την παραμόρφωση». Εάν αυτό είναι μία θετική ή αρνητική δήλωση για τα bonsai, αποδεικνύεται από τη μεγάλη εξάπλωση των δένδρων αυτών και την αποδοχή της ως μίας αποδεκτής πρακτικής της ανώτερης κοινωνικής τάξης της Ιαπωνίας μέχρι την περίοδο Kamakura. Μέχρι το 14^ο αιώνα, το bonsai αντιμετωπίσθηκε πράγματι ως μία πολύ ιδιαίτερη μορφή τέχνης, και είχε αυτή τη σημασία για πολλούς ακόμα αιώνες.

Τα bonsai μεταφέρθηκαν στο εσωτερικό των σπιτιών σε ειδικές περιπτώσεις από τη ιαπωνική αριστοκρατική ελίτ και έγιναν ένα σημαντικό μέρος της ιαπωνικής ζωής με την επίδειξή τους σε ειδικά σχεδιασμένα ράφια. Αυτά τα με σύνθετο τρόπο διαμορφωμένα φυτά δε διατηρήθηκαν πλέον στο ύπαιθρο, αν και οι πρακτικές της ανάπτυξης και του κλαδέματος δεν αναπτύχθηκαν μέχρι αργότερα. Επιπλέον, τα μικρά δέντρα ως το 15^οαιώνα ακόμα λαμβάνονταν από την άγρια φύση. Στο 17^ο και το 18^ο αιώνα, οι ιαπωνικές τέχνες έφθασαν στην απόλυτη ακμή τους και επηρέαζαν όλους τους γειτονικούς πληθυσμούς. Τα bonsai εξελίχθηκαν με βάση την πολύ υψηλότερη κατανόηση και τον καθορισμό της φύσης.

Ο κύριος παράγοντας στη διατήρηση των bonsai ήταν τώρα η αφαίρεση όλων των περιττών μερών του φυτού, εκτός από των απαραίτητων και πιο καλαίσθητων. Η μείωση μόνο στα απαραίτητα στοιχεία και ο τελικός καθορισμός του δέντρου ήταν πολύ συμβολική της ιαπωνικής φιλοσοφίας αυτής της περιόδου, που παρουσιάζεται έκδηλα στους πολύ απλούς ιαπωνικούς κήπους όπως εκείνους στο διάσημο ναό Roan-ji. Περίπου σε αυτήν την περίοδο, το bonsai έγινε επίσης δημοφιλές στο ιαπωνικό κοινό, που αύξησε κατά πολύ τη ζήτηση για τα μικρά δέντρα που συλλέχθηκαν από τις άγριες περιοχές της χώρας.

Με την πάροδο του χρόνου, το bonsai άρχισε να λαμβάνει διαφορετικές μορφές, οι οποίες ποίκιλλαν σε μεγάλο βαθμό μεταξύ τους. Οι καλλιτέχνες bonsai εξέτασαν τη βαθμιαία εισαγωγή άλλων σημαντικών πολιτιστικών στοιχείων στις φυτείες bonsai, όπως βράχους, συμπληρωματικά φυτά, και ακόμη και μικρά κτήρια, στοιχεία τα οποία αποτελούν την τέχνη του bon-kei. Εξέτασαν επίσης την αναπαραγωγή μικροσκοπικών τοπίων στη φύση, τέχνη γνωστή ως sai-kei, που συνέβαλε στην περαιτέρω ανάπτυξη των καλλιτεχνικών δυνατοτήτων για τα bonsai.

Στα μέσα του 19^ου αιώνα πλέον, μετά από περισσότερα από 230 χρόνια παγκόσμιας πολιτιστικής απομόνωσης, η Ιαπωνία ανοίχτηκε στον υπόλοιπο κόσμο. Το bonsai διαδόθηκε σύντομα από τους ταξιδιώτες που επισκέφτηκαν την Ιαπωνία και τα μικρά δένδρα μέσα στα κεραμικά δοχεία τους, που μιμούνταν τα ώριμα και ψηλά δέντρα της φύσης έφτασαν ως τα πέρατα του κόσμου. Μεγάλες εκθέσεις στο Λονδίνο, τη Βιέννη και το Παρίσι στο τελευταίο μέρος του 19^ου αιώνα, με σημαντικότερη την παγκόσμια έκθεση του Παρισιού το 1900, έφερε στο δυτικό κόσμο τη γνωριμία με το bonsai.

Εξαιτίας αυτής της φαινομενικής ανόδου στην απαίτηση για τα bonsai, η πλέον ευρέως ανεπτυγμένη βιομηχανία και η έλλειψη φυσικής διαμόρφωσης οδήγησαν στην εμπορική παραγωγή των bonsai από καλλιτέχνες που έφτιαχναν φυτά που έμοιαζαν με bonsai. Υιοθέτησαν διάφορες βασικές μορφές στα φυτά τους και χρησιμοποίησαν σύρμα και συγκεκριμένες τεχνικές ανάπτυξης, ώστε εξέλιξαν ακόμα περισσότερο στην τέχνη του bonsai.

Οι Ιάπωνες σύντομα έστρεψαν το ενδιαφέρον τους σε αυτήν τη νέα μορφή τέχνης, προκειμένου να την εκμεταλλευτούν και οικονομικά, ιδρύοντας φυτώρια που στόχευαν αποκλειστικά στη δημιουργία, ανάπτυξη και εξαγωγή δένδρων bonsai. Πλέον χρησιμοποιούνταν διαφορετικά φυτά για να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις της νέας πελατείας και την επιβίωση των φυτών στο κλίμα των διάφορων χωρών που θα εξάγονταν. Επιπλέον, θα εξασφαλιζόταν η παραγωγή πιο τακτοποιημένου φυλλώματος και οι καταλληλότερες συνθήκες ανάπτυξης. Οι τεχνικές bonsai, όπως η ανάπτυξη των δέντρων από σπόρο ή μοσχεύματα και το μπόλιασμα και η διαμόρφωση του κορμού σε ασυνήθιστα ή διαφορετικά σχήματα δέχθηκαν μεγάλη ώθηση.

Το bonsai έχει εξελιχθεί στη σύγχρονη εποχή με τέτοιο τρόπο, ώστε να απεικονίζει τις μεταβαλλόμενες προτιμήσεις των συλλεκτών, αλλά και τις συνήθειες των χωρών και των πολιτισμών. Στην Ιαπωνία σήμερα, το bonsai θεωρείται ως το σύμβολο του πολιτισμού και των ιδανικών της χώρας, ενώ έχει λάβει αναγνώριση σε παγκόσμιο επίπεδο, με φανατικούς συλλέκτες.

bonsaiclub