Η μετάφραση είναι υπόθεση "μύτης". Μυρίζομαι δηλαδή το νόημα, την έκφραση, την απόχρωση κλπ. αλλά κυριολεκτικά της μύτης μας και για να ακριβολογήσουμε... της θέσης, που έχει η μύτη μας, αντίκρυ στο χαρτί ή την οθόνη, όταν μεταφράζουμε.Ο καλός μεταφραστής είναι αυτός που
έχει τη δύναμη και την ικανότητα να παρατήσει το βιβλίο, να σηκωθεί από το γραφείο του και να κάνει μια βόλτα μακριά του, για να πάρει μιαν ανάσα, να μηρυκάσει το κείμενο και τις λέξεις του, ώστε να μπορέσει ακολούθως να τις μεταφέρει σε μιαν άλλη γλώσσα.
Τουλάχιστον αυτή είναι η άποψη του συγγραφέα Πιερ Ασουλίν, σε άρθρο του στην επιφυλλίδα για τα βιβλία της εφημερίδας Le Monde (22/10/2010), όπου συνομιλεί με την Σβετλάνα Γκάιερ, πατρώνυμο Ιβάνοβα, από την Ουκρανία και νυν κάτοικο της Γερμανίας.
Η 87χρονη πλέον κυρία, η οποία εχρίσθη βασίλισσα-μεταφράστρια του Ντοστογέφσκι, από τα ρωσικά στα γερμανικά, αποκαλύπτει τις βασικές οδηγίες προς ναυτιλλομένους : "Ο δάσκαλός μου έλεγε πάντα ότι 'πρέπει να έχουμε ψηλά τη μύτη μας όταν μεταφράζουμε', εννοώντας ότι δεν πρέπει να ακολουθούμε το κείμενο λέξη προς λέξη, αλλά φροντίζουμε πρώτα να οικειοποιηθούμε τη φράση. Πρέπει να τη χωνέψουμε, να αγγίξει την καρδιά μας. Εγώ διαβάζω και ξαναδιαβάζω το βιβλίο προς μετάφραση, τόσο που κουρελιάζονται οι σελίδες του. Το μαθαίνω απ' έξω. Κι ύστερα, κάποια στιγμή, ακούω τη μουσική του".
Σοφή η κυρία Σβετλάνα Γκάιερ, σοφά και τα λόγια της, αφού ουδείς εννοεί καλύτερα ένα κείμενο εκτός από τον μεταφραστή του, που είναι και ο καλύτερος αναγνώστης, σύμφωνα με τον Γάλλο γλωσσολόγο Ζορζ Μουνέν. Διαφορετική φυσικά η μετάφραση του πεζού λόγου από τον ποιητικό. Ο Φιλίπ Μπρυνέ μετέφρασε στα γαλλικά την Ιλιάδα (Εκδ. Le Seuil). Γιατί όχι; Πάλι και πάλι, πρέπει να μεταφράζουμε τους κλασικούς, γιατί κάθε μεγάλη μετάφραση έχει ημερομηνία λήξης, κάθε εποχή ζητάει και εμπνέει τη δική της μετάφραση, με το κείμενο που την εκφράζει. Οι κλασικοί δεν πρέπει να μας τρομάζουν, αντιθέτως, απαιτούν και θέλουν να τους επαναπροσεγγίζουμε, να μην τους αφήνουμε να σκονίζονται στο ράφι της Ιστορίας ως είδος πεπαλαιωμένο.
Ο Μπρυνέ λοιπόν που μετέφρασε την Ιλιάδα στα γαλλικά, αποφάσισε να απαλλάξει το κείμενο από κάθε επιτήδευση, έτσι ώστε να το καταστήσει πιο εύκολα προσβάσιμο, πιο ελκυστικό στον σύγχρονο αναγνώστη. Κυρίως 'επιτέθηκε' στη σύνταξη, την οποία απλοποίησε, χωρίς να δεσμεύεται από το μέτρο, ενώ φρόντισε παράλληλα να διατηρήσει το μυστήριο του κειμένου. Παράδοξο και ασεβές; Ίσως, όμως, ο μεταφραστής συνέλαβε το πνεύμα του δημιουργού, τον αοιδό και την προφορική του ποίηση. Πέτυχε την αντιστοιχία της αστραφτερής πολυχρωμίας των ελληνικών με την απαλή λιτότητα των γαλλικών, κυρίως όμως πέτυχε να αποδώσει τη μελωδία και την κλίμακα της αρμονίας του κειμένου, μαζί και τις σιωπές του.
Κι έτσι κάπως, χρίζονται οι μεταφραστές μουσικοί της γλώσσας. Με τη μύτη ψηλά, το αυτί τεντωμένο. Η μετάφραση αναδεικνύεται δοκιμασία, όχι μόνο για το πνεύμα αλλά και το σώμα, είναι τέχνη και τεχνική.
Στην Ελλάδα, τώρα…
Το ΕΚΕΜΕΛ (Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης) διοργάνωσε τον περασμένο Φεβρουάριο το πρώτο του συνέδριο με θέμα "Το μεταφραστικό εύρημα", με τη συμμετοχή πολλών έγκριτων μεταφραστών, των οποίων οι παρεμβάσεις δημοσιεύονται αυτούσιες στον ιστότοπο του Κέντρου, www.apiliotis.gr
Ο Ανδρέας Παππάς, μεταφραστής και επιμελητής εκδόσεων, ο οποίος διδάσκει μετάφραση και ελληνική γλώσσα στο ΕΚΕΜΕΛ, υποστήριξε ότι επιβάλλεται να ξαναμεταφράζεται ένα έργο και αναφέρει ως παραδείγματα τις γενιές των Ελλήνων που μεγάλωσαν διαβάζοντας τον Ντοστογέφσκι από τις μεταφράσεις του Άρη Αλεξάνδρου, στις εκδόσεις Γκοβόστη. "Θα τολμούσα να πω", λέει χαρακτηριστικά, "ότι ο Ντοστογέφσκι που γνωρίζουμε είναι ο Ντοστογέφσκι του Άρη Αλεξάνδρου, ακόμα και με τους κινδύνους που αυτό συνεπάγεται". Έτσι λοιπόν, όταν η Ελένη Μπακοπούλου αποτόλμησε να ξαναμεταφράσει τον μεγάλο Ρώσο συγγραφέα για τις εκδόσεις 'Ίνδικτος'', είχε να αναμετρηθεί με το πρωτότυπο, βεβαίως, αλλά και με τον προκάτοχό της στην ηλεκτρική καρέκλα του μεταφραστή, τον ογκόλιθο που λέγεται Αλεξάνδρου. Το ίδιο συνέβη και με την Μαριάννα Παπουτσοπούλου που ανέλαβε να μεταφράσει το Αλεξανδρινό Κουαρτέτο του Ντάρελ και αναμετρήθηκε με τον Αιμίλιο Χουρμούζιο, ενώ όταν ανέλαβε ο ίδιος ο κ. Παππάς με την Βάνα Χατζάκη να ξαναμεταφράσουν την Παναγία των Παρισίων του Β. Ουγκό, υποχρεώθηκε να διαβάσει προηγουμένως όλες τις υπάρχουσες μεταφράσεις, για να διαπιστώσει ότι η γλώσσα αλλάζει, μαζί και το γλωσσικό αισθητήριο, καθιστώντας αναγκαία τη νέα μετάφραση.
"Για το γούστο του πράγματος", συμπληρώνει ο κ. Παππάς, "σας λέω τούτο: στη μετάφραση του Καρασούτσα (1867) η Εσμεράλδα αποκαλείται 'Βοημίς', στον Μοσχοβάκη (1966) 'γυφτοπούλα' κι εμείς την είπαμε 'τσιγγάνα', ενώ σε καμιά 30αριά χρόνια, μπορεί να την πούνε και Ρομά, ποιος ξέρει;"
Η μετάφραση είναι κυρίως δεξιότητα, ούτε τέχνη μόνον ή επιστήμη, καταλήγει ο Ανδρέας Παππάς, ενώ ο κ. Χάρης Βλαβιανός, ποιητής και καθηγητής Ιστορίας και Ιστορίας των Ιδεών στο Αμερικανικό Κολέγιο Ελλάδος, υποστήριξε ότι η μετάφραση είναι 'Αγάπης Αγώνας Γόνιμος' και όχι Άγονος, παραφράζοντας τον Σαίξπηρ. Και όσον αφορά την ποίηση, δεν διστάζει να υποστηρίξει ότι το μετάφρασμα οφείλει να στέκεται σαν ένα πρωτότυπο ποίημα : 'Η "Έρημη Χώρα" ανήκει στον Σεφέρη, όπως και η 'Ρημαγμένη Γη' στον Κύρου, επισημαίνει, 'αλλιώς διάβασε τον Έλιοτ ο Σεφέρης, αλλιώς ο Κύρου και διαφορετικά συντονίστηκε του καθενός η ευαισθησία με αυτήν του Αμερικανού ποιητή'.
Ο κίνδυνος, να μετα-γράψει ο μεταφραστής το δικό του έργο, ποίημα-πεζό, ελλοχεύει, ωστόσο, δουλεύοντας με τις αντιστοιχίες ανάμεσα στις γλώσσες, τα χάσματα γεφυρώνονται, καταλήγει αισιόδοξα ο κ. Βλαβιανός και παραθέτει το ποίημα "Μεταφραστής ποίησης" του Πολωνού Ζμπίγκνιεφ Χέρμπερτ, όπου ο μεταφραστής εφορμά ως αδέξια μέλισσα με το κεντρί της πάνω στο λουλούδι παλεύοντας να χωθεί εκεί που βρίσκονται το άρωμα και η γλύκα. Αδέξια η μέλισσα, μα το κεντρί της ισχυρό και αναγκαίο…
sarotiko
respect!
ΑπάντησηΔιαγραφήΠαπί:)